Uçan Balıklar (Exocoetidae)

Tanım ve Genel Bilgiler

Uçan Balıklar, uzun yıllar bilim insanlarının ilgisini çeken bir balık ailesi olmuştur. Çünkü avcı baskısı altında türlerin nasıl su ortamından kaçmaya çalıştığını ve bu süreçte, nesiller içerisinde nasıl adaptasyonlar geçirilebileceğini gösteren en ilginç gruplardandır. Bu açıdan, sudan karaya çıkışın imkanlılığı konusunda da bize bilgiler sunarlar.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Süzülen balıklara ait en eski fosiller günümüzden 240 milyon yıl kadar önceye gitmektedir ve Potanichthys xingyiensis türüne aittir. Ancak yapılan incelemeler, bu fosilin günümüzdeki türlerle yakın akraba olmadığını, günümüzdeki türlerle Potanichthys cinsinde süzülme yeteneğinin bağımsız olarak evrimleştiğini göstermektedir. Exocoetidae ailesinin ilk olarak günümüzden 66 milyon yıl önce evrimleştiği bilinmektedir.

Atalarından ayrıldıktan sonra, pektoral yüzgeçleri (yanal yüzgeçler) farklılaşarak kanatvari bir nitelik kazanmıştır. Bu kanatsı yapılar sayesinde sudan sıçrayan uçan balıklar, türden türe değişen sürelerde havada kalabilirler. Kanatsı yüzgeçlerin halen diğer balıklardakiyle birebir aynı anatomik yapıya sahip olması, evrimin en güzel örneklerindendir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Uçan Balıklar, Dünya’daki bütün okyanuslarda yaşarlar. Özellikle de tropik ve tropik altı bölgelerde görülürler.

Davranış ve Etoloji

Uçan balıklar suyun yüzeyinden, havaya sıçrayabilmek için kuyruklarını havada saniyede 70 defa çırparlar ve belli bir yüksekliğe sıçradıktan sonra yanal yüzgeçlerini (2 ya da 4 adet olabilir) açarak süzülürler. Dolayısıyla “uçan balık” ifadesi hatalıdır; zira bu balıklar uçamazlar, süzülürler.

Kaydedilebilmiş en uzun süzülüş, Japonya’daki Yakushima Adaları’ndaki bir uçan balığın yaptığı 45 saniyelik süzülüştür. Bu süzülme sırasında balık, sıçradığı noktadan 400 metre uzağa, saatte 70 kilometre hızla ilerleyebilir ve peşindeki avcılardan kaçabilir. Kaydedilmiş en yüksek uçuş yüksekliği ise 6 metredir. Bu sebeple kimi uçan balıklar, gemilerin gövdesine düşmekte veya gemilere çarparak ölmektedirler.

Diyet ve Metabolizma

Bu canlılar genellikle planktonlarla beslenirler. Avcıları arasında ise yunuslar, tuna balıkları, kuışlar, ve mürekkepbalıkları bulunur.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Bu canlılar özellikle Japonya, Vietnam, Çin, Hindistan ve Endonezya’da avlanarak insanlar tarafından yenmektedir. Japon mutfağında “dashi” isimli bir yemekte yaygın olarak kullanılırlar.

Ayrıca Exocet isimli bir anti-gemi füzesi, bu balıklardan ilham alarak tasarlanmıştır. Bu füzeler suyun altından ateşlenirler, yüzeye çok yakın bir rotada ilerlerler, adeta su yüzeyini yalayarak uçarlar ve hedeflerine ulaşırlar.

Etimoloji

Ailenin ismi Latincede “dışarıda uyuyan” anlamındaki exocoetus sözcüğünden gelmektedir. Kullanılan -idae soneki, taksonomik seviyesinin bir “aile (familya)” olduğunu göstermektedir.